<** ادامه مطلب... *مفهوم درس پژوهی
گروهی از معلمان موضوع خاصی از برنامه درسی را برمی گزینند. آنرا به عنوان واحدکار طراحی ، اجرا و ارزشیابی
می کنند و از محصول آن در تدریس بهتر استفاده می برند. یکی از اعضای گروه برنامه را اجرا و دیگران در جهت رسیدن
به الگوی مشترک آنرا نقد و اصلاح می کنند. در واقع گروه درس پژوه ، کار می کنند تا تدریس را مورد مشاهده قرارداده و
پس از نقد و بررسی تدریس ، آن را به شیوه ای بهینه اصلاح نموده تا به تدریس موثرتری برسند.
اهداف درس پژوهی:
1- درس پژوهی به گسترش فرهنگ یادگیری در مدارس یاری می رساند و محیطی را فراهم می سازد تا معلمان از
یکدیگر بیاموزند ، دانش حرفه ای خود را ارتقا دهند، در رفتار خود بازاندیشی کنند و در تحول مستمر آموزش
مشارکت کنند.
2- معلمان از طریق درس پژوهی، به عنوان مدلی اثربخش برای پژوهش در مدرسه، یاد می گیرند که چگونه از
یکدیگر بیاموزند،در تجارب آموزشی و تربیتی یکدیگر سهیم شوند. آنها بدین ترتیب می توانند با بازاندیشی در
رفتارهای آموزشی خود، راه های بهتری برای یاددادن و یادگرفتن بیابند و به تولید دانش حرفه ای بپردازند.
3- درس پژوهی، با درگیر ساختن معلمان در فرآیند تبیین مساله، طرح نقشه، عمل، مشاهده، بازاندیشی و
بازنگری، فرهنگ مشارکتی حرفه ای را ارتقا می دهد.
4- این فرآیند یادگیری، به تغییر فرهنگ مدرسه کمک می کند و محیط انعطاف پذیر برای دستیابی به یادگیری
سازمانی را توسعه می بخشد.
5- درس پژوهی به معلمان اجازه می دهد که مسوولیت بیشتری در اداره مدرسه احساس کنند و آن را عاملی برای
فراهم آوردن یادگیری از خود از طریق مشاهده، بازاندیشی در عمل انجام شده و خود ارزیابی می دانند.
6 - معلمان در این فرآیند به همکاری با محققان در حمایت از ترویج تفکر سیستماتیک و تفکر انتقادی تشویق
می شوند و هنگامی که توجه اصلی معلمان به فرآیند یاددهی، یادگیری است، علاقه بیشتری در زمینه توجه به
یادگیری دانش آموزان در کلاس درس پیدا می کنند.
7- در این فرآیند معلمان در محیطی شوق انگیز و مسوولانه به بهسازی فرهنگ مدرسه کمک می کنند ، ظرفیت
خود را برای تبدیل از نقش آموزگار به یادگیرنده و رهبری فرآیند یادگیری تغییر می دهند"، "رهبری آموزشی را
برای تفکر نوآورانه و غنی سازی یادگیری حمایت می کنند و به توسعه مهارت هایشان به عنوان رهبران تحول در
مدرسه ادامه می دهند. تولید دانش حرفه ای، گسترش فرهنگ یادگیری و رهبری اثر بخش از طریق توسعه مشارکت،
همکاری و بازاندیشی گروهی است.
8- درک عمیق تر مدیران آموزشی از درس پژوهی، بکارگیری استراتژی های اثر بخش تر در ارتقای مدیریت آموزشی
را محقق می سازد، یاددهنده را به یاد یادگیرنده تغییر می دهد، مدرسه را از جایی برای آموزش به مکانی برای
یادگیری متحول می کند و آن را به مثابه سازمان یادگیرنده بازسازی می کند.
مراحل درس پ ژوهی:
1- تبیین مسأله وانتخاب موضوع
دانش آموزان دردرک کدام مباحث دروس مشکل دارند ؟ q
مسأله می تواند یافتن روشی برای انتقال یک مفهوم جدید درکلاس درس باشد. q
مسأله می تواند یک سوال جزئی مانند بهبود فهم دانش آموزان ازچگونگی جمع کردن کسرهایی با مخرج های q
نامساوی باشد.
الزامات تبیین مسأله
طرح مبانی نظری موضوع q
بهره گیری از یافته های پژوهشی q
توجه به ویژگی ها و شرایط خاص مسأله q
شواهد ومستندات q
2- برنامه ریزی درس پژوهی
ضرورت واهمیت پرداختن به موضوع ازطریق درس پژوهی q
اهداف q
کاربردهای عملی ونظری q
تهیه وتدوین الگوی طرح درس مبتنی بر روش های فعال تدریس q
تعیین اعضای گروه، وظایف ومسئولیت ها ونقش هریک، امکانات موردنیاز مجری درس، زمان انجام، فیلمبردار، ) q
تعیین دبیرتیم و... تهیه طرح درس توسط گروه)
3- آموزش درس
برای تدریس روز و زمان تعین می گردد. هنگام شروع درس معلمان در قسمت عقب کلاس می نشینند. q
(مدعوین بجز هم گروههاکه با نظر هم گروه ها دعوت شده اند)
یک نفر فیلمبرداری می کند. q
یک نفرتدریس معلم را براساس طرح درس تهیه شده نظارت می کند . q
یک نفر واکنش ها،عملکرد دانش آموزان را زیر نظردارد و ضمن تهیه گزارش میزان علاقه و فعالیت های آنان را q
زیر نظر دارد.
4- ارزشیابی تدریس وبازتاب تأثیرآن دربرنامه ریزی مجدد درس
ابتدا معلم مجری طرح درمورد تدریس خود اظهار نظر می کند ونظر خود را درباره چگونگی اجرای درس ومسائل
عمده آن بیان می کند.سپس معلمان عضو گروه معمولا با دیدگاه انتقادی درباره قسمت هایی ازدرس که به نظر آنها
مشکل داشته صحبت می کنند.باید توجه داشت که تمرکز بردرس است نه معلمی که آن راآموزش داده است درس
محصول گروهی است وهمه اعضا درمورد نتیجه برنامه خود،احساس مسئولیت می کنند.درواقع آنها ازخود انتقاد می
کنند.دبیرتیم تمام نقطه نظرات را یادداشت می کند.
5- تجدید نظر درتدریس:
معلمان گروه درس پژوهی باتوجه به مشاهدات وبازخوردها دردرس تجدید نظر می کنند( تجدید نظر درمواد
آموزشی فعالیت ها،سوال ها،و...) یک سوال اساسی دراین بخش وجود دارد وآن عبارت است از :
چگونه می توان برنامه را بهتر اجرا کرد؟
دراین مرحله باتوجه به مشاهدات ویادداشت های معلمان،واکنش های دانش آموزان ونظرات معلم مجری،طرح درس
تجدیدنظرمی شود.ممکن است روش تدریس، فعالیت ها، سوال ها،مسائل مطرح شده،مواد ورسانه انتخاب شده یا
همه اجزای درس تغییرکند تا دوربعد تدریس نتایج بهتری عاید شود.
6 - آموزش درس تجدید نظر شده:
دراین مرحله درس تجدید نظرشده یک بار دیگر با رفع نواقص و براساس اصلاحات انجام شده تدریس می گردد (
تدریس نهایی) این تدریس ممکن است درهمان کلاس یا کلاس دیگر (فضایی خارج از کلاس) باشد . ممکن است
تدریس توسط همان معلم یا یکی دیگرازاعضای گروه باشد. در این مرحله همانند بند 3 افراد گروه و مدعوین می
توانند در کلاس درس حضور داشته باشند.( ممکن است تعداد معلمان واعضای حاضر بیشتر از تعداد دانش آموزان
باشد)
7- ارزشیابی وبازاندیشی:
چه چیزی ازدرس پژوهی واجرای آن آموخته شد؟ این سوالی است که دراین مرحله درجلسه درس پژوهی مطرح می
شود.یادگیری و فهم دانش آموزان و مسأله ای که به خاطر آن پژوهش انجام شد در این مرحله بررسی می شوند و
تیم از خود می پرسد، تاچه اندازه خوب عمل کردیم . بطور کلی میزان تحقق اهداف بیان می شود. دراین مرحله
ممکن است از افراد دیگری مانند معلمان مجرب،مولفان کتب درسی، اساتید دانشگاه،انجمن های علمی مرتبط با
موضوع درس پژوهی دعوت به عمل آید. همه اعضای شورای معلمان به همراه یک فرد متخصص خارج ازمدرسه
تدریس را نقد وبررسی وتغییراتی پیشنهاد می کنند.
8- سهیم شدن در نتایج ودستاوردها
- نوشتن گزارش پایانی: (تشریح فرایند درس پژوهی و یافته ها همراه با مستندات،گزارش ها،فیلم ها وعکس
ها صورت جلسات،نقطه نظرات معلمان ودانش آموزان واولیا)
- بازدیدهای افراد متخصص ومسئولین.
- بازدیدهای معلمان ازمدارس یکدیگر.
- تبادل تجربیات.
- برگزاری جشنواره وهمایش ارائه نتایج درس پژوهی.*>

هوالخالق
درس پژوهی :
مقدمه :
پژوهش عملی و کاربردی در آموزش و پرورش بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته ، یکی از دغدغه های کارگزاران
درس .و سیاست گذاران آموزشی گسترش پژوهش به ویژه پژوهش مشارکتی در درون مدرسه و کلاس است
پژوهی (LESSON STUDY) در واقع روش پژوهشی مشارکتی معلمان در کلاس درس است که از آن به عنوان
سودمند ترین، کاربردی ترین و مؤثرترین برنامه پرورش حرفه ای معلمان در مدارس ژاپن یاد شده است. (سرکار
( آرانی 62:1378
(Action Research) درس پژوهی و فرآیند پژوهش و فرآیند پژوهش مشارکتی مثل اقدام پژوهی
و ارزیابی فرصت می یابند تا با یکدیگر همکاری، همیاری و مشارکت کنند و مسائل (Do) معلمان در طراحی ، اجرا
درون مدرسه و کلاس را بکاوند ، جوابی بیابند و آنرا در عمل بکار ببندند و در پایان ارزیابی گروهی از عمل آموزشی
یکدیگر داشته باشند . در درس پژوهی و اقدام پژوهی ، معلمان به شیوه کارگروهی تمرین می کنند ، دیدگاه های
خود را تبادل و تعامل می کنند و از یکدیگر می آموزند ، در درس پژوهی بیش از اینکه معلمان مبانی نظری
آموزش و یادگیری را بیاموزند ، مهارت های علمی و کاربردی مربوط به فرآیند یاددهی - یادگیری( آموزش ) ،
ارزیابی روش های تدریس ، خود ارزیابی ، فعالیت های آموزشی را می آموزند . معلمان مباحث روی موضوع مورد
پژوهش را انتخاب کرده و به صورت مشارکتی و در گروه ، طرح پژوهش مربوط به آن را تهیه می نماید . درس
پژوهی مثل اقدام پژوهی به شیوه مشارکتی به ارزیابی دقیق فعالیت های آموزشی انجام شده در ارتباط با موضوع
مورد نظر می پردازد. در این شیوه دانش آموزان را در پژوهش خود سهیم و در واقع در حین عمل پژوهش می
. (62 : کنند. ( سرکار آرانی ، 1378
در درس پژوهی که در مدرسه و کلاس است، بیشتر بر مسائل آموزشی درس و کلاس تمرکز دارند و به
جنبه های جزئی و کاربردی در کلاس تمرکز دارد.
درس پژوهی ( که سرکار آرانی ، آنرا "پژوهش مشارکتی معلمان در کلاس درس" آورده است. ) مثل اقدام پژوهی ،
پژوهش حین عمل است که می تواند تأثیر بسیاری در بهبود کیفیت کاری، آموزش درمدرسه و پرورش حرفه ای
معلمان داشته باشد . در این بخش ابتدا به تفاوت های درس پژوهی و اقدام پژوهی نگاه می کنیم ، بعد، شباهت های
آن ها را می آوریم:

گزارش آموزشی
توصیه می شود در نوشتن گزارش آموزشی به نکات ذیل توجه شود:
الف( تهیه گزارشی از تدریس معلم راهنما، تجزیه و تحلیل و ارائه راهکارها و پیشنهادها براساس موارد
پیشنهادی ذیل:
1 نحوه شروع درس و جلب توجه دانش آموزان -
2 ارائه مطالب: -
2 1 رعایت نظم و سازماندهی 2 2 بهرهگیری از وسایل آموزشی 2 3 ابتکار و نوآوری 2 4 بهره - - - - - - - - -
گیری مناسب از همکاری فراگیران 2 5 جمعبندی و نتیجهگیری 2 6 ارزشیابی تکوینی - - - -
3 تناسب روش تدریس با موضوع درس و مطالب ارائه شده -
4 فعالیتهای تکمیلی: -
4 1 تعیین تکلیف و سازماندهی مناسب فعالیتهای تکمیلی داخل و خارج کلاس - -
4 2 معرفی منابع غیردرسی - -
ب( نحو? مدیریت و رهبری کلاس و تجزیه و تحلیل گزارش و ارائه پیشنهادها با توجه به موارد ذیل:
1 سعی در شناخت دقیق و صحیح از دانش آموزان -
2 داشتن اعتماد به نفس و تسلط به کلاس -
3 ایجاد صمیمیت و جو عاطفی در کلاس -
4 چگونگی و میزان مشارکت فراگیران -
5 شیوههای تقویت رفتارهای مطلوب -
6 روش اعمال انضباط در کلاس -
ج( نحوه استفاده از کتابخانه و آزمایشگاه توسط معلمین و شاگردان و تجزیه و تحلیل و ارائه راهکارها.
د( بررسی نحوه اجرای بازدید علمی و میزان فعالیت در این زمینه
ه( تهیه گزارش مختصری از شورای آموزشی مدرسه، تجزیه و تحلیل آن و ارائه راهکارها
و( بررسی میزان همکاری متقابل مدیر و معلمین در جهت بهبود آموزش.
ر( مصاحبه با معلم راهنما درخصوص اشکالات کتاب درسی )تحلیل و محتوی( و ارائه راهکارها
ح( تحلیل برنامه هفتگی مدرسه
ط( نحوهی اجرای کلاسهای آموزش خانواده و میزان استقبال اولیاء
ی( سایر موارد

گزارش عاطفی
توصیه می شود در نوشتن گزارش عاطفی به نکات ذیل توجه شود. ضمناً در بیان مطالب در مورد هر یک
از بندها به ارائه یک نمونه عینی، تجزیه و تحلیل آن و ارائه راهکارهای مطلوب اشاره گردد.
1 روابط انسانی: -
الف: بررسی روابط متقابل مدیر با معلمین
ب: بررسی روابط متقابل مدیر با سایر کارکنان
ج: بررسی روابط متقابل کارکنان مدرسه با خانوادهها
د: بررسی روابط متقابل مدیر با شاگردان
ه: بررسی روابط متقابل شاگردان
و: بررسی روابط متقابل معلمین
ز: بررسی روابط متقابل معلم با شاگردان
2 عملکردهای تربیتی: -
الف: نحوه برخورد مدیر با نقاط قوت و ضعف کاری کارکنان
ب: نحوه تشویق و تنبیه شاگران توسط معلمین
ج: نحوه تشویق و تنبیه شاگردان توسط مدیر و معاونین
د: نحوه نمرهگذاری انضباط
3 فعالیتهای پرورشی مثل: -
نحوه اجرای مراسم صبحگاهی، نماز جماعت، برگزاری جشن ها و سوگواری ها و تبلیغات و تشویقات
مذهبی و ...
4 وضعیت مشاوره مثل: -
میزان کارایی و تاثیر مشاور، میزان مراجعه شاگردان و اولیا به مشاور و ...
5 گزارش یک مورد خاص اخلاقی و انضباطی: -
6 میزان توجه و نحو? ایجاد ارتباط با موارد خاص مثل: -
ایتام، خانوادههای نابسامان و ...
7 نتیجهگیری: -
7 1 ارزیابی خود از قضای عاطفی حاکم بر کل مدرسه را در پنج سطر بنویسید. - -
7 2 پیشنهادات خود را برای بهبود وضعیت موجود ارائه نمائید. - -

گزارش فیزیکی
توصیه می شود در نوشتن گزارش فیزیکی به نکات زیر توجه گردد:
1 شناسنامه مدرسه شامل )آدرس دقیق مدرسه هماره با شماره تلفنها و کد مدرسه( -
نوع مدرسه از نظر:
الف: دولتی ب: غیردولتی ج: خاص
اسامی مدیر و معاونین سابقه ساخت و ... -
2 موقعیت مکانی مدرسه -
3 مساحت کلی مدرسه -
4 تعداد طبقات -
5 تعداد کلاسهای آموزشی و اتاقهای اداری و ... -
6 وضعیت راهروها و پلهها -
زمین ورزشی، نمازخانه، کتابخانه، بوفه، کارگاه، آزمایشگاه )زبان، علوم، رایانه، ...(
8 شکل و ظاهر ساختمان -
9 تجهیزات و امکانات ایمنی، شرایط بهداشتی -
11 نوع آب مصرفی و تعداد سرویس های بهداشتی -
11 تعداد کل دانش آموزان در هر نوبت )شیفت( -
12 سرانه دانش آموز نسبت به مساحت کلی مدرسه -
13 ظرفیت هر کلاس -
14 امکانات داخل کلاس مانند: -
نور، تهویه، سرما و گرمای کلاسها، سیستم صوتی ...
15 وسایل و تجهیزات داخل کلاس مثل: -
میز و نیمکت و صندلی و ... تابلوی اعلانات، کتابخانه، پرده ....، امکانات سمعی و بصری، نقشه و ...
16 رنگ آمیزی کلاسها و مدرسه -
17 فضای سبز -
18 سایر موارد -