لحظة سبز دعا

چشمه ها در زمزمه، رودها در شستشو
موجها در همهمه، جویا در جستجو

باغ ، در حالِ قیام ،کوه ، در حالِ رکوع
آفتاب و ماهتاب در غروب و در طلوع
 

سنگ، پیشانی به خاک ، ابر سر برآسمان
مثل گنبد خم شده ، قامتِ رنگین کمان
 

ابر در حالِ سفر ، آسمان غرقِ سکوت
برسرِ گلدسته ها ، بالِ مرغان در قنوت

کاسة شبنم به دست ، لاله می گیرد وضو
بیدها گرمِ نماز ، بادها در های و هو

سرو سر خَم می کند ، غنچه لب وا می کند
در میان شاخه ها، باد غوغا می کند

شاخه ها گل می کنند لحظة سبز دعا
دستها پُل می زنند ، بین دلها و خدا

دروازه های صبح را باز کن

خداوندا! ای که زبان صبح را با نطقی روشن باز کرده و پاره های شب تاریک را از آسمان رانده و هستی را با برنامه ای معین به گردش در آورده و خورشید را فروزندگی بخشیده و با وجودت ، راه دستیابی به خود را فراهم کرده ای!

خدایا! دروازه های صبح را با کلید مهربانی ات به روی ما باز کن.

پرردگارا! با سر انگشتان امید بر در رحمت تو می کوبم ، به تو روی می آورم و از تو می خواهم که روزم را با صبحی آکنده از نور هدایت و سلامتی دین و دنیا آغاز کنی و با پوششی نگه دارنده از دشمنی ها و خطاها به شام برسانی که تو به هر کاری توانایی.

ترجمه قسمتی از دعای صباح حضرت امیرالمومنین(ع)

اول دفتر...!

اولِ دفتر به نام ایزد دانا !
صانع ِ پروردگارِ حیّ توانا !

اکبر و اعظم ، خدای عالَم و آدم
صورت هوب آفرید و سیرت زیبا
 

از در بخشندگی و بنده نوازی
مرغ هوا را نصیب و ماهی دریا
 

قسمت خود می خورند منُعم و درویش
روزی خود می برند پشّه و عنقا !

شربت نوش آفرید از مگسِ نحل
نخل تناور کند ز دانة خرما

هرکه نداند سپاسِ نعمت امروز
حیف خورَد  بر نصیب رحمت فردا

بار  خدایا مهیمنّی  و مدبّر
وز همه عیبی مقدسّی و مبرّا !

ما نتوانیم  حقّ حمد تو گفتن
با همه کرّوبیان عالم بالا

سعدی از آنجا که فهم اوست سخن گفت
ور نه کمال تو و وهم کی رسد آنجا ؟!

                                       مصلح الدین سعدی شیرازی

به طور کلی برای تهیه یک طرح درس روزانه، مراحل و نکات زیر را به ترتیب دنبال می کنیم.

1- مشخصات کلی:

ابتدا باید نام درس، موضوع درس، مدت جلسهأ شماره طرح درس، نام مدرسه، تعداد دانش آموزان، کلاس و دوره تحصیلی، نام معلم و تاریخ را در بالای صفحه کاربرگ طرح درس نوشته شود.

2- مشخص کردن اهداف کلی، جزیی و رفتاری:

یک معلم آگاه هدفهای کلی و رفتاری موضوعی که قصد تدریس آنرا دارد مشخص می نماید.

1-2. هدفهای کلی: یک هدف کلی، یک عبارت واحد است که وضعیت فراگیر را پس از دریافت یک عمل آموزشی توصیف می کند . به عبارت دیگر هدفهای کلی آموزشی حاوی نتایجی هستند که معلم انتظار دارد، در اثر آموزشی که به دانش آموزان می دهد و فعالتیهایی از آنها برای یادگیری به عمل می آورند عاید آنان گردد. این قبیل اهداف مهم هستند و در معرض تعبیرهای گوناگون قرار می گیرند.

2-2. هدفهای جزیی: هدفهای کلی قابلیتهایی هستند که قرار است فراگیران پس از گذراندن مجموعه ای از تجارب یادگیری کسب کنندو چون این هدفها با واژه های کلی بیان می شوند معمولاً توضیح بیشتر ضروری است. این توضیح از طریق ارایه مجموعه ای از هدفهای جزیی انجام می پذیرد.

3-2. هدفهای رفتاری: پس از مشخص نمودن اهداف کلی و تجزیه آن به اهداف جزیی، اهداف رفتاری مطرح می گردد. هدفهای رفتاری عبارتند از اعمال، رفتارها ، حرکات وآثاری که قابل مشاهده کردن ، شنیدن ، لمس کردن و قابل سنجش باشند. این قبیل اهداف مشخص می سازند که دانش آموزان به هدفهای کلی رسیده اند. برای طرح هدفهای رفتاری رعایت چهار ویژگی و مخاطب، فعل رفتاری، شرایط و معیار و درجه، ضروری می باشد.

در ضمن برای تدوین اهداف در نظر داشتن سطوح مختلف حیطه های(شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی) الزامی می باشد. توضیح آنکه دانشمندان تعلیم و تربیت هدفهای تربیتی را در سه حیطه تقسیم بندی کرده اند . تغییراتی که در اثر تعلیم و تربیت در ذهن ایجاد می شود  ماهیت آن دانش و معلومات است در " حیطه شناختی" قرار داده اند. آنچه که به ارزشها ، نگرشها و احساسات مربوط می شود در " حیطه عاطفی" و آنچه که با مهارتهای حرکتی ارتباط پیدا می کند در " حیطه روانی – حرکتی " جای داده اند.

3- وسایل آموزشی:

انتخاب رسانه های مناسب منجر به آموزش مؤثرتر خواهد شد. از یک رسانه آموزشی نمی توان در همه موقعیتهای آموزشی استفاده کرد. هر موقعیت آموزشی رسانه خاص خود را طلب می کند. بدون توجه به قابلیتهای رسانه های آموزشی در موقعیتهای مختلف، نمی توان از آنها استفاده مناسبی به عمل آورد.

برای شناسایی یک رسانه ی مناسب ، ابتدا باید به چند پرسش پاسخ داد. این پرسشها عبارتند از:

هدف از ایجاد ارتباط چیست؟ چه کسی می خواهد ارتباط برقرار کند و چه ویژگیهایی دارد؟ مخاطب ارتباط کیست؟ چه میزان پذیرش دارد؟ ویژگیهای او چیست؟ شرایط زمانی و مکانی برقراری ارتباط چیست؟ و برای انجام این کار چه امکاناتی وجود دارد؟

به طور کلی عوامل مؤثر در انتخاب رسانه ها عبارتند از: 1- نوع هدفهای آموزشی 2- ویژگیهای مخاطبان 3- روشهای فنون آموزشی 4- قابلیت رسانه برای انتقال پیام مورد نظر 5- جذابیت رسانه 6- کیفیت فنی هنری 7- عملی بودن و سهولت کاربرد 8- اقتصادی بودن.

4- روشهای تدریس: 

با پیشرفت علوم و فنون و پیچیده شدن جوامع بشری ، نیازهای فردی اجتماعی نیز پیچیده تر می شود و برای ارضای نیازهای پیچیده احتیاج به علوم و فنون پیچیده تر می باشد.

کسب علوم و فنون در سایه به کارگیری روشهای مفید و مؤثر ، جدیدو کارآمد در آموزش امکان پذیر است. به همین دلیل به منظور نیل به اهداف آموزشی تعیین شده بهره گیری از روشهای تدریس و الگوهای تدریس متناسب با هدفهای درس و نوع مطالب و بحث، نوع کلاس، تعداد دانش آموزان و غیره روشها و الگوهای خاص مورد استفاده قرار می گیرد.

5- قبل از شروع درس:

هر معلمی قبل از شروع درس باید از حضور دانش آموزان آگاهی حاصل کند، همچنین مطمئن شود که آنان از سلامت روحی و جسمی برای شروع درس آمادگی دارند، زیرا دانش آموزان باید در آغاز درس احساس آرامش نمایند و مشتاقانه منتظر یاد گرفتن درس جدید باشند، پیش از شروع درس جدید چنانچه از قبل تکلیفی برای دانش آموزان تعیین شده است مورد بازدید و بررسی قرار گیرد و برنامه های دیگر با صلاحدید معلم انجام می گیرد. ولی باید توجه داشت که کارهای قبل از شروع درس نباید زیاد طول بکشد زیرا طولانی شدن این مرحله از شور و شوق اولیه فراگیران می کاهد.

6- ارزشیابی تشخیصی:

پیش از آغاز درس جدید معلم باید رفتار ورودی دانش آموزان را مشخص سازد  دکترسیف معتقد است که : "رفتار ورودی بر آمادگی فرد برای یادگیری رفتاری تازه دلالت دارد. به سخن دیگر آنچه کسی قبلاً یادگیرفته است یا آنچه برای شروع به یادگیری مطلبی تازه می بایست یادگرفته باشد رفتار ورودی او نامیده می شود".

معلم قبل از شروع درس جدید باید اطمینان حاصل کند که دانش آموزان مطالب درس قبل ، به خصوص مطالبی که دانستن آنها برای درس جدید پیش نیاز محسوب می شود را می دانند. به همین دلیل به هر طریق که لازم می داند از پیش دانسته های دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد. نوع ارزشیابی بستگی به نوع درس و هدفهای درسی می تواند از سئوال شفاهی تا آزمون کتبی متغیر باشد توجه به میزان اطلاعات قبلی دانش آموزان، از این بابت که سطح درس دادن براساس آن تنظیم شود، ضروری می باشد.

7- آماده سازی:

آماده سازی فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی می کند ارتباط معنی دار بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای شاگردان با هدفهای آموزشی کلاس برقرار کند. معلم پیش از آنکه مطلب اصلی را به دانش آموزان ارایه دهد باید ذهن و حواس آنها را برای آموختن درس جدید جلب نماید. به طور کلی هدف از آماده سازی عبارت است از تمرکز بخشی حواس فراگیران، معرفی ضمنی غیرمستقیم موضوع درس به ایجاد علاقه و انگیزه و کنجکاوی در دانش آموزان برای یادگیری مطلب جدید.

معلمان مسئولان پدیدآوری موقعیتهایی هستند که در کارآموزان و دانش آموزان ایجاد انگیزه کنندو آنان باید موضوعات درس و سایر مواد آموزشی را به گونه ای آراسته و ترتیب دهند که نیازهای فراگیرندگان برآورده شود.

8- ارائه ی  درس:

این قسمت اساس طرح درس را تشکیل می دهد و باید به کاملترین وجه تنظیم گردد. درس جدید باید بر پایه دانسته ها و تجارب قبلی دانش آموزان طراحی و ارایه گردد، بطوریکه ارتباط منطقی درس جدید با مرحله آماده سازی حفظ گردد. مطالب ارایه شده باید دارای پیوستگی و نظم منطقی باشد معلم باید فعالیتهایی را که به روشها و فنون تدریس مربوط می شود در ارایه درس به اختصار مشخص نمایدو تنها نام بردن از عنوان کلی روشها و الگوهای تدریس کافی نیست بلکه لازم است نوع فعالیتهایی را که معلم می خواهد در جریان ارایه انجام دهد در این قسمت قید نماید.

9- فعالیتهای تکمیلی:

انتخاب روش برای انجام فعالیتهای تکمیلی به موضوع و هدف درس بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر درسی که ارایه می شود به جمع بندی نیاز دارد معلم باید نوع آن را انتخاب کند، آیا جمع بندی را به طور شفاهی انجام می دهد و یا به صورتهای دیگر و غیره.

برخی از روشهای متداول برای انجام فعالیتهای تکمیلی عبارتند از: خلاصه نویسی روی تابلو(تخته سیاه)، یادداشت نکات درس توسط دانش آموزان، نمایش عروسکی و پوستر، ایفای نقش، سئوال شفاهی، مساله دادن – واحد کار(کارهای تحقیقی، پروژه ) و تکلیف شب.

چنانچه برای تکمیل درس تمرین لازم باشد باید نوع تمرین و چگونگی انجام آن در طرح درس مشخص گردد. مثلاً اگر قرار است دانش آموزان تمرینهای کتاب را انجام دهند، باید تمرینهای مورد نظر با ذکر صفحه در طرح درس قید گردد.

10- ارزشیابی تکوینی:

ارزشیابی تکوینی به معنای ارزشیابی در همه مراحل تهیه برنامه است. در سراسر فرایند تدوین برنامه باید انجام ارزیابی پرداخت و در هیچ شرایطی نباید ارزیابی را وانهاد.

پس از پایان یافتن تدریس ، معلم از نتیجه ی کار خود و میزان آموخته های دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد. ارزشیابی تکوینی می تواند جزء فعالیتهای تکمیلی نیز به حساب آید مانند بازدید دفترهای تمرین به منظور رفع اشکالهای موجود ، جمع آوری پاسخ های دانش آموزان در مورد سئوال مطرح شده در کلاس ، ثبت اشتباهات دانش آموزان در دفتر جبرانی و دقت در رفتارهایی که نشانه علاقه مندی و یا عدم علاقه دانش آموزان نسبت به درس نیز می تواند در ارزشیابی تکوینی قرار گیرد.

 تذکر: زمان بندی طرح درس نیز به تناسب و صلاحدید معلم و توانائی دانش آموزان بر حسب یک جلسه آموزشی بین بندهای 5 تا 10 یعنی قبل از شروع درس، ارزشیابی تشخیصی، آماده سازی، ارایه درس ، فعالیتهای تکمیلی و ارزشیابی تکوینی تقسیم می گردد.

خصوصیات کودکان در دوره ی ابتدایی:

دوره ی ابتدایی آغاز آموزش رسمی کودک است ، کودک در این دوره علاوه بر یادگیری مهارتهای پایه (خواندن ، نوشتن وحساب کردن ) علاقمند است هر کاری را خودش تجربه کند از مهمترین خصوصیات دوره ی ابتدایی می توان به موارد زیر اشاره کرد.

خصوصیات جسمانی :

رشد جسمانی در دوره ی ابتدایی کندتر از دوره های قبل بوده و تفاوتهای کمی وکیفی به چشم می خورد. در این دوره از رشد پسران بیشترین رشد را در بافتهای ماهیچه ایی ودختران در بافتهای چربی دارند. از آن جایی که سلامت جسمانی در سازگاری عاطفی و اجتماعی کودکان مؤثر است .در این دوره کودکان پرانرژی وفعال بوده وچون برای اولین بارمجبورمی شوند مدت زمان زیادی یک جا بنشینندانرژی خود را به صورت عادات عصبی چون جویدن مداد،مکیدن انگشت ،پیچ دادن مو وبیقراری نشان می دهند.آنان د ر اثرفعالیتهای بدنی و فکری زیاد زود خسته می شوند،بنابراین معلمان بایستی بعد از انجام فعالیتهای جسمی وذهنی زیاد ،فعالیتهای آرامی ،نظیر نقاشی و کارهای هنری را در نظر بگیرند.

خصوصیات  حرکتی :

به موازات رشد عصبی ـ عضلانی ،قدرت بدنی کودک افزایش می یابد وحرکات او هماهنگ وموزون می شود وانجام دادن اعمال پیچیده تر به طور منظم میسر می گردد.پسران در فعالیتهایی نظیر پرش وپرتاب توپ،که به کاربرد ماهیچه های درشت نیاز داردمؤفق تر از دختران که ماهیچه هایی ظریف دارند می باشند.

خصوصیات ذهنی:

رشد ذهنی کودک در این دوره در مرحله ی عملیات محسوس قرار دارد.که در آن فعالیت کودک با محیط،عینی ومحسوس بوده و کودک توانایی انجام اعمال منطقی را کسب کرده ومفهوم بقای ماده ،عدد،وزن ،حجم وتوانایی طبقه بندی کردن را پیدا میکند.در این دوره از رشد می توان با استفاده از دروسی مثل علوم ،مفهوم علیت رادر کودکان پرورش داد.دراین دوره کودکان کنجکاو بوده و علاقه ی زیادی به یادگیری داشته و حرف زدن بادوستان خود رابه نوشتن ترجیح می دهند .

رشد عاطفی :

کودک برای جلب توجه به تقلید از رفتار اطرافیان وهمانندسازی با آنان می یپردازد،ترس ،حسادت ،رقابت وپرخاشگری بین کودکان دوره ی ابتدایی شایع است ودر هر مورد باید به طریقی مناسب برخوردشود؛درغیر این صورت کودک متوسل به رفتارهای مزاحم شده ،که عملکرد او را مختل می کند.در این دوره وقتی کودکان قدرت لغات را کشف کردند برای جلب توجه سعی در استفاده از کلمات رکیک را دارندآنان می دانند که دیگران در برابراین کلمات از خود عکس العمل نشان می دهند ولی دقیقاً نمی دانند چرا، بنابراین در چنین مواقعی نخستین عکس العمل معلم در مقابل کلمات رکیک ،نشنیده گرفتن آن باید باشد تا به دلیل فقدان اهمیت و تقویت این حرکت دوباره تکرار نشود.

رشد اجتماعی:

رشد اجتماعی کودک در دوره ی ابتدایی بسیار سریع است،ومعلمان وهمبازیهادر آن نقش مهمی دارند.کودک در مدرسه علاوه بر آموخته های خانواده ،مطالب جدیدوروش زندگی را می آموزند.مدرسه ،اجتماعی شدن کودک را تسریع می کند،روابط اورا با دیگران گسترش می دهد ،روش حل مسأله وانجام دادن صحیح امور رابه کودک می آموزد ومهارتهای ذهنی اوراتقویت می کند؛از این رو معلم باید با کودک رفتار مسئولانه ومحبت آمیزی داشته باشدتاکودک باعلاقه واشتیاق در مدرسه حاضر شده واورا الگو قرار دهد.در این دوره بازیهای گروهی مورد توجه قرار می گیردوروحیه ی کلاس قویتر می شود،شیدایی وقهرمان پرستی در این دوره قویتر است.

رشد اخلاقی :

در این دوره ،کودک پذیرش مقررات اجتماعی وقضاوت در مورد خوبی وبدی رفتاراطرافیان را آغاز می کند.کودک به هماهنگ شدن با معیارهای اخلاقی دیگران علاقمند است ؛زیرابه آن وسیله می خواهد رضایت آنان را به دست آوردودختر یا پسر خوبی قلمدادشود.خانواده ومدرسه در این دوره از رشد اخلاقی کودک سهم مهمی دارند.بنابراین باید بین مدرسه و خانواده ارتباط منظم ودائمی وجود داشته باشد و ارتباط آنهابا کودک به طور هماهنگ انجام پذیرد.

نمونه ایی از طرح درس روزانه :

 ماده ی درسی :                                                          عنوان درس:                                              پایه ی تحصیلی :

هدف کلی:

-         آشنایی دانش آموزان با صدای (گـ ،‌ گ) و آشنایی آنان با انواع مختلف جانوران اهلی و وحشی        ( همسویی با اهداف رویکرد جدید : علم ،در بینش توحیدی ارتباط با خود و خلقت )

-        پرورش روحیه ی علاقمندی به طبیعت وانواع جانوران وارج نهادن به عظمت خلقت ( همسویی با اهداف رویکرد جدید ایمان وباور، در بینش توحیدی ارتباط با خود،خدا،خلق وخلقت

-        تقویت وپرورش مهارتهای تفکر ( همسویی با اهداف رویکرد جدید : تفکر ،در جلوه ی ارزشیابی بر پایه ی مهارتها ودر بینش توحیدی ارتباط با خود است.)

هدفهای جزیی :

1-دانش آموز بتواند چند کلمه را که صدای گـ ،ک دارند نام ببرد

2-دانش آموزبتواند روی درس را بخواند.

3-دانش آموز نسبت به حفظ جانوران از خود علاقه نشان دهد.

هدفهای رفتاری در حیطه ی شناختی :

1-    دانش آموز بتواند بدون کمک معلم چند کلمه را که صدای گـ‌ ،‌گ دارد نام ببرد.(‌همسویی با تفکر ، علم ، عمل)

2-    دانش آموز بتواند بدون کمک معلم در مدت زمان تعیین شده روی درس را بخواند.( همسویی با رویکرد علم و عمل ،ارتباط با خود و خلق )

3-    دانش آموز بتواند به تنهایی جانورانی را که در تصویرمی بیند نام برده، وصدای جانور مربوطه را تقلید کندو فایده جانور مربوطه را بیان کند.( همسویی باتفکر وتعقل و علم و عمل و ایمان و اخلاق،ارتباط با خود ، خدا وخلقت)

هدفهای رفتاری در حیطه ی مهارتی :

1-    دانش آموز بتواند نام هر جانوری را، که در تصویر می بیند بدون کمک معلم در مدت زمان تعیین شده تشخیص داده و بنویسد.( همسویی با رویکرد تفکر ، علم وعمل در ارتباط با خود ،خدا وخلقت)

2-    دانش آموز در قالب فعالیت گروهی ،از بین کارتهای آموزشی ،جانوران اهلی و وحشی را طبقه بندی کرده ودر جدول مربوطه که معلم در اختیار او قرار داده بچسباند.(‌همسویی با تفکر و علم وعمل و...)

3-    دانش آموز بتواند بدون کمک معلم در مدت 5دقیقه روی درس را خوانده ودور کلماتی که صدای گـ ،گ دارند خط بکشد.( همسویی با تفکر، علم ،عمل در ارتباط با خود و خلق )

4-    دانش آموز بتواند برای کلماتی که معلم در اختیار او قرار داده جمله بسازد.(‌تفکر ،علم ،عمل در ارتباط با خود ،خلق وخلقت)

هدفهای رفتاری در حیطه ی عاطفی :

1-    دانش آموز به تدریس معلم از خود علاقه نشان دهد .( همسویی با رویکردجدید ایمان وباور و اخلاق ،در ارتباط با خود وخلق وخلقت)

2-دانش آموز به انواع مختلف جانوران علاقه نشان داده ودرحفظ جانوران در محیط زندگی

وآزارنرساندن به آنها از خود حساسیت نشان داده ودر همه حال جانوران را یکی از آفریده های خداوند معرفی کند.

3-دانش آموز نسبت به مادربزرگ حس احترام کرده و جایگاه او را در خانواده بداند.

مراحل حل مسئله جان دیویی:

1. مشخص کردن مسئله

2. جمع آوری اطلاعات

3. فرضیه سازی

4. آزمایش فرضیه ها

5. نتیجه گیری ، تعمیم و کاربرد

مراحل حل مسئله جورج پولیا :

1. درک و فهم مسئله

2. نقشه یا طرحی برای حل مسئله

3. اجرای نقشه و راهبردهای انتخاب شده

4. بازنگری و کنترل